Kultura jezyka polskiego - innowacje językowe

Innowacja językowa – każdy nowy element w tekście, uzusie, normie lub systemie (np. nowy sposób akcentowania wyrazu czy nowa forma fleksyjna.

Zmiany językowe – innowacje, które zostały zaaprobowane w normie i systemie.

Błędy językowe – innowacje, które nie uzyskały aprobaty w normie i systemie.

 
Innowacje można podzielić na fonetyczne, gramatyczne, leksykalne, stylistyczne, ortograficzne i interpunkcyjne (jest to podział formalny), ale także ze względu na funkcje, którą pełnią w normie lub systemie:

1. Innowacje uzupełniające – elementy językowe, najczęściej wyrazy i połączenia wyrazowe (np. zestawienia, frazeologizmy), które „wypełniają” lukę w systemie nazewniczym. a) innowacje, które nazywają nowo powstałe lub nowo wyodrębnione desygnaty, np. walentynki, kliknąć, klinika, promocja, b) innowacje, które zaspokajają potrzebę wyrażenia stosunku emocjonalnego mówiących (piszących) do tego, o czym mówią (piszą), np. oszołom, zajebisty. Innowacje uzupełniające mają charakter leksykalny.
2. Innowacje regulujące – nowe formy wyrazowe, nowe modele składniowe i słowotwórcze, będące wynikiem usuwania wyjątków z systemu językowego, najczęściej z systemu gramatycznego. Na przykład: gałęziami, liściami, tą książkę, koniami.
3. Innowacje rozszerzające – nowe formy fleksyjne, konstrukcje składniowe, modele słowotwórcze itd., które powstały wskutek dostosowania reguły obejmującej mniej elementów do reguły dotyczącej większości elementów określonej kategorii językowej. Np. dwie, trzy, cztery dziewczęta, pięć, sześć kurcząt (zamiast dwoje, troje, pięcioro), słucham audycję radiową, używam pastę do zębów (forma biernikowa zamiast dopełniaczowej), dopić herbatę, uchylić okno (biernik zamiast dopełniacza cząstkowego, bo dopić herbaty, uchylić okna).
4. Innowacje alternatywne – nowe wyrazy, formy i połączenia wyrazowe pojawiają się obok wyrazów, form i połączeń już istniejących, jako wynik nasilania się nowych tendencji językowych. Np. zapożyczenia angielskie – lider obok przywódca.
5. Innowacje nawiązujące – nowa forma lub nowe znaczenie elementu językowego powstają wskutek nawiązania do innych elementów, podobnych kształtem dźwiękowym lub morfologicznym albo pokrewnych znaczeniowo. Np. zachrystia (poprawnie: zakrystia) nawiązuje do wyrazów Chrystus, chrzest. Kontaminacje językowe – innowacje, będące wynikiem przemieszania części dwóch istniejących dotąd elementów językowych. Np. historycznojęzykowa: pstrokaty (powstała ze słów pstry i srokaty).
6. Innowacje skracające – nowy wyraz, forma lub konstrukcja wyrazowa pozwalają „zaoszczędzić wysiłek” nadawcy tekstu. Skróty bądź skrótowce, np. cdn, kg, dr, MDK, PiS. Uniwerbizmy leksykalne – wyrazy powstałe z wyrażeń kilkusłownych, np. komórka od telefon komórkowy.
7. Innowacje precyzujące – to takie różnicowanie wyrazów, ich form i znaczeń, które pozwala usuwać zbędną synonimię. Np. wieczorny i wieczorowy, śnieżny i śniegowy, uszy i ucha.

Ocena normatywna – ocena przydatności innowacji jest jednym z istotniejszych zadań językoznawstwa normatywnego

Ocena elementów językowych:

1. Ocenia się teksty językowe (ich budowę, użycie w nich poszczególnych środków gramatycznych, leksykalnych i stylistycznych) – jak nauczyciele w szkole,
2. Ocenia się innowacje językowe,
3. Ocenia się środki już istniejące w języku, a więc należące do systemu, na przykład warianty, elementy ustępujące, ograniczone środowiskowo, stylistycznie itd.

Kryterium oceny danej formy językowej – miernik, którego zastosowanie pozwala stwierdzić, czy forma ta jest poprawna, czy niepoprawna (błędna). Nie ma jednego, uniwersalnego kryterium oceny elementów językowych.

Witold Doroszewski w roku 1950 w pracy Kryteria poprawności językowej uznał za najważniejsze kryterium historyczne – znajomość historii języka pozwala wypowiadać się na temat poprawności form językowych i kierunków ich ewolucji. Ważne również kryterium formalno-logiczne (różnica formy wrazów to także różnica ich treści), kryterium narodowe (nie należy zwalczać wyrazów obcych z powodu tego, że są obce), kryterium estetyczne (jasność stylu, oddająca jasność myśli). Nie są ważne: kryterium geograficzne, literacko-autorskie.

Halina Kurkowska:
Podział na kryteria oceny wewnątrzjęzykowe (wystarczalności i ekonomiczności) i zewnątrzjęzykowe (uzualne, autorytetu kulturalnego i narodowe).

Bogdan Walczak:
Kryteria: wystarczalności, ekonomiczności i funkcjonalności środków językowych oraz uzualne (rozpowszechnienia), autorytetu kulturalnego i estetyczne, również kryterium narodowe.